Khi một anh hùng chiến tranh rất cao niên nằm xuống với những gì hào quang nhất thực ra đã qua đi từ lâu, người ta không ngạc nhiên gì khi thấy những cựu chiến binh lưng đã còng, ngực lấp lánh huy chương tới đưa tiễn.
 

Cũng là lẽ thường khi có đám tang lớn được tổ chức chính thức cho dù trong trường hợp của ông Võ Nguyên Giáp, Đảng Cộng sản cầm quyền phải mất vài ngày để quyết định sẽ tổ chức đám tang lớn tới đâu.

Sau đó họ đã quyết định tổ chức lễ tang long trọng nhất kể từ khi ông Hồ Chí Minh qua đời.

Điều bất ngờ là những hàng dài thanh niên với nét mặt buồn bã chẳng kém vẻ mặt của các cựu chiến binh. Một số bạn trẻ mặc áo hay đeo những dải băng bày tỏ tình yêu của họ với Tướng Giáp.

Việt Nam là một đất nước trẻ với một nửa dân số ở độ tuổi dưới 25. Họ thậm chí còn chưa chào đời khi ông Võ Nguyên Giáp bị loại khỏi Bộ chính trị hồi năm 1982 và đẩy ra rìa đời sống chính trị.

Những khẩu hiệu Marxist cũ rích vẫn được đảng rao giảng nhưng đã không còn hấp dẫn với thế hệ trẻ, vốn đã biết tới chủ nghĩa tiêu dùng và cơ hội mà kinh tế thị trường mang lại.

Tại trung tâm Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh, hàng hóa của những thương hiệu toàn cầu được bày bán như ở bất kỳ thành phố nào khác tại Đông Nam Á.

Nhà lý tưởng Marxist

Nhưng Tướng Giáp đã luôn trung thành với các khẩu hiệu cũ rích đó khi giải thích chiến thắng của ông trước Pháp và Hoa Kỳ.

Ông không bao giờ đi chệch đường lối chính sách hay nói về bất cứ nghi ngờ hay cơn khủng hoảng nào mà ông từng gặp phải trong cuộc chiến trường kỳ mà lực lượng của ông đã thu trong nhiều trận và thương vong vô cùng lớn.

Thay vào đó, ông hùng hồn nói về tất yếu lịch sử là cộng sản phải thắng.

Đôi khi ông cũng tự xem mình là người lãng mạn - nhưng ông không lãng mạn về con người, những người mà ông sẵn sàng hy sinh cuộc sống của họ với số lượng lớn, mà là về các ý tưởng ông hấp thụ khi còn là học sinh ở trường Quốc học Huế.

Ông xuất thân từ thế hệ các nhà lý tưởng Marxist. Họ tin tưởng hoàn toàn vào sự đúng đắn và tính tất yếu của cách mạng, bất chấp cái giá phải trả về nhân mạng.

Ông cũng là người cứng rắn. Đủ cứng rắn để ra lệnh giết hàng ngàn người không theo cộng sản hồi năm 1946.

Vậy tại sao giờ ông lại được người người thần tượng?

Câu trả lời tôi nghe được nói lên được nhiều điều.

Phản kháng gián tiếp

Ai cũng nói về cùng những phẩm chất mà họ ngưỡng mộ ở Tướng Giáp.

Ông là người giản dị, lịch thiệp và sống đơn giản, họ nói với tôi.

Và rằng ông là người yêu nước, người dẫn dắt đất nước tới chiến thắng và độc lập cùng với ông Hồ Chí Minh.

Một số người nói rằng không còn những nhà lãnh đạo như thế nữa.

Những phẩm chất họ ngưỡng mộ ở ông cũng chính là điều khiến họ bất bình cực độ với giới lãnh đạo hiện nay, những người đã để tham nhũng và trục lợi cá nhân hoành hành, những người không đủ cứng rắn khi đối phó với Trung Quốc, nước láng giềng khổng lồ và cũng là nước đã từng xâm chiếm Việt Nam trong khi hiện đang thách thức nước này trên Biển Nam Trung Hoa mà Việt Nam gọi là Biển Đông.

Một người nói với tôi rằng ông buồn khi Tướng Giáp không còn ở bên để bảo vệ Việt Nam trong vấn đề Biển Đông, cứ như thể một ông cụ 102 tuổi có thể kêu gọi cả nước chống Trung Quốc.

Ngoài tư cách của một người cộng sản trung kiên, ông Võ Nguyên Giáp cũng là người quốc gia chủ nghĩa và tin rằng bất kỳ hy sinh nào cũng đáng để có một Việt Nam độc lập và thống nhất.

Ông hiểu được ý tưởng này mạnh mẽ thế nào tại một đất nước với lịch sử lâu đời chống ách đô hộ ngoại bang. Ông hiểu mình có thể dùng nó để vận động người dân chịu đựng mọi đau khổ vì “Chiến tranh Nhân dân”. Và ông đã chỉ đạo các chiến thắng phi thường trước những đội quân hạng nhất của phương Tây.

Chủ nghĩa dân tộc vẫn là lực đẩy mạnh mẽ ở Việt Nam, nhưng nó cũng là cách để người dân ngầm chỉ trích đảng, mà không bị nguy cơ trừng phạt nếu phê phán trực tiếp.

Một cô gái trẻ, Trịnh Kim Tiến, đã nổi tiếng vì sự nổi bật trong các cuộc biểu tình chống Trung Quốc. Cô ban đầu tham gia vì phẫn nộ trước cái chết của cha, bị công an đánh chết. Người ta nay gọi cô là “Hoa hậu Biểu tình”.

Dư luận chỉ trích đảng vì tham nhũng và quản lý kinh tế kém gần đây bùng nổ trên internet.

Năm nay còn chứng kiến một cuộc tranh luận chưa từng thấy về hiến pháp, ban đầu được chính đảng khai mào với đề xuất một vài cải tổ nhẹ nhàng.

Một nhóm trí thức và cựu đảng viên nổi tiếng đã hồi âm bằng một đề xuất quyết liệt hơn nhiều, gồm cả đề nghị chấm dứt sự độc quyền quyền lực của Đảng Cộng sản.

Nhà chức trách tiếp tục bắt giam các blogger, nhưng trên thực tế họ đã để mất kiểm soát internet.

Sự tôn thờ Tướng Giáp cần được đặt trong bối cảnh này.

Vì thực ra, ông là người trung thành không suy suyển với Đảng Cộng sản và chỉ đôi ba lần nói điều gì có có thể đe dọa uy tín của Đảng.

Nhưng sau khi chết, ông lại được người dân nhìn nhận như một biểu tượng của tất cả những gì mà các lãnh đạo cộng sản Việt Nam không có: hấp dẫn quần chúng, anh hùng, sống trong sạch và một nhà ái quốc thực thụ.

Chỉ trong vài giờ khi lễ rước linh cữu ông đi qua, đám đông chờ đón để vĩnh biệt ông trên đường phố Hà Nội đã nhanh chóng trở lại sinh hoạt bình thường.

Các cặp thanh niên vẫn diện áo cưới để chụp hình như họ vẫn làm mỗi Chủ Nhật tại công viên, hoặc đi lại ngắm các cửa tiệm hào nhoáng bán hàng hiệu.

Các giá trị sống của họ khác của ông Giáp và họ sẽ sống cuộc sống khác.

Nhưng trong một khoảnh khắc, vị anh hùng thời chiến đã chiếm trọn trái tim của cả một dân tộc.