|
Trung Trung Đỉnh
Xuyên suốt 499 trang của cuốn sách
Bốn nhà văn nhà số 4 là một
tấm lòng trân trọng, yêu thương và ngưỡng mộ của một ông nhà văn 80 tuổi
xuân đối với 4 ông anh thuở hàn vi. Thực ra không phải chỉ có 4 ông anh
ấy, và càng không phải vì 4 ông ở nhà số 4 một thời đẹp nhất của ngôi
nhà văn học thời chống Pháp chống Mỹ rồi xây dựng đất nước khi hòa bình
lập lại. Nhưng 4 ông đứng xếp hàng đầu của cái hàng…
tư những nhà văn mặc áo lính được ông
em 80 xuân nắm tay từng ông
anh bước vào trang sách, gọi khiêm
tốn là tư liệu văn học với một ngòi bút rất chân thật, đầy chất
liệu sống động và cả giảo hoạt. Cuộc sống của các văn nghệ sĩ trong các
thời điểm khó khăn nhất của đất nước mà
tác giả đã
chớp được trước và cả sau mỗi
câu chuyện thường ngày. Khi
tác giả “dựng” lại các cuộc
tiếp xúc, các cuộc giao lưu của mỗi
“ông anh” với
“các ông anh” thời đất nước
gian lao và anh dũng ấy, họ
sống trong dân, đúng nghĩa cùng ăn cùng ở cùng làm cùng chia sẻ. Bút
pháp sinh động không phải
tự nó sinh ra mà nó được tạo nên bởi lòng
ngưỡng mộ yêu thương và cả bằng đức tính chỉn chu, tỉ mẩn, phẩm
chất một nhà nghiên cứu chuyên nghiệp, nhưng vẫn
đầy chất tài tử hào hoa,
không kinh viện, không bài bản, không sách vở mà người đọc nhận được
tình cảm gần gũi chân tình của
tác giả cuốn sách với các nhân vật
“chính” và cùng nhận được
những thông điệp của cả tác giả
với một số nhân vật “phụ”
khác mà không phụ chút nào, bởi có một số
lý do tế nhị thế thời thời phải
thế.
Giai đoạn đất nước chiến tranh, văn
chương nghệ thuật đối với thế hệ các nhà văn thời đó thì tự họ nhận
trách nhiệm tiên phong. Nhà văn, nhà
lý luận phê bình Ngô Thảo đã tự nguyện làm
người sưu tập ghi chép tư liệu sống trước các nhà văn đàn anh của
mình như là một thư ký thuần túy để sau này, tức là bây giờ, đưa các
đoạn ghi chép tươi rói đó vào
cuốn sách. Cuốn sách được
bạn đọc bạn nghề đề cao không phải do có điều chi đặc biệt mà là do cái
thông điệp rất khó nói ra, hay nói đúng hơn là không thể, bởi đằng sau
nó còn có những cái bóng không hình luôn nhắc nhở này nọ. OK, không vấn
đề! Cuốn sách này
mà nhà văn Ngô Thảo
đã làm được, như ta có trên tay, tự thân tư liệu sống đã vượt qua định
kiến của ai đó về tác giả này tác giả kia một cách nhẹ nhàng. Ngô Thảo
đã “bù lại” cho người đọc
bằng tấm lòng chân thành của mình để
điều hòa cho cái sự “lệch” ấy
được “cân bằng” có lý có
tình. Chính vì thế cuốn sách tư liệu về bốn nhà văn ở nhà số 4 có một
dung lượng lớn hơn so với ý định
ban đầu của ông. Ông không chỉ nói tới 4 nhà văn, bởi nói tới nhà
số 4 là nói đến đội ngũ mà 4 nhà văn được chọn đây không ai là riêng lẻ.
Tác giả không nói ra nhưng
từ văn bản tự nó nêu
tên nhà văn có vai trò tiên phong ở đây
hồi ấy
là Nguyễn Ngọc Tấn – Nguyễn Thi
và Nguyên Ngọc – Nguyễn Trung
Thành. Tiêu đề cho cuốn sách tác giả đã
lấy một câu của Nguyên Trung Thành:
Trong cuộc hành quân gian lao
và vĩ đại. Nguyên Ngọc -
Nguyễn Trung Thành, Nguyễn Ngọc Tấn – Nguyễn Thi cùng trở về Nam chiến
đấu và viết từ 1962 với những tùy bút, bút ký làm náo nức cả xã hội,
nhất là lớp trẻ. Với giọng văn
hào sảng và bay bướm đầy khích lệ như là tiếng lòng của cả thế hệ trẻ
với non sông đất nước đang nguy biến, được hai nhà văn này, bằng tài
năng và lòng chân thành đã viết nên những trang văn đầy sức sống của
quân và dân từ tuyến lửa gửi ra thủ đô:
Ở xã Trung Nghĩa và Sen trong
đồng, Cô gái đất Ba Dừa.Cũng khoảng thời gian đó độc giả được đón
nhận những truyện ngắn, bút ký, tùy bút nóng hổi của Nguyên Ngọc gửi ra
từ chiến trường Tây Nguyên – khu V ác liệt với những tác phẩm đặc sắc
như Rừng Xà Nu . Từ
Rừng Xà Nu ,
Đường chúng ta đi đến
Đất Quảng là những dấu
ấn quan trọng trong sáng tác và trong tư tưởng của nhà văn.
Nhà lý luận phê bình văn học Ngô Thảo
với nguồn tư liệu đầy ắp
không phải chỉ bằng văn bản. Hơn thế nữa, ông là người dường như được số
phận giao cho nhiều vai trò, nhưng cái chính là vai trò
một nhà văn, một nhà văn sống chung với các bạn văn cùng thời nên
trong cuốn sách giản dị mà sâu nặng này tạo nên một hiệu ứng rất thuyết
phục, ấy là các “ông anh” cho
mãi tới bây giờ và chắc chắn sau này
như ngọc càng mài càng
sáng với tên tuổi không thể
mờ: Nguyễn Thi – Nguyễn Ngọc Tấn; Nguyên Ngọc – Nguyễn Trung
Thành. Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Khải, Thu Bồn, Nguyễn Trọng Oánh, Nguyễn
Xuân Thiều, Xuân Sách…Đọc Bốn nhà
văn ở nhà số bốn cho
ta, bạn đọc bây giờ được gặp lại các gương mặt văn chương tiêu biểu mà
tác giả không phải chỉ làm thư ký
của thời đại mình mà họ
là những nhà tư tưởng. Cái tư tưởng cá nhân một thời họ phải tự mình né
tránh, để cho ngòi bút một
lòng phục vụ cho nhiệm vụ chung mà cách mạng yêu cầu. Đọc cuốn sách
người đọc được nhận dạng một cách thật trân trọng đối với các nhà văn
một thời phải tự kìm chế mình đến thời đổi mới được
mở cửa và
cởi trói, họ đích thị là
những công dân yêu nước
thương nòi, được nói ra, viết ra
chân thành như những trăn trở, những bộc lộ đầy tâm huyết của Nguyễn
Minh Châu với một loạt truyện ngắn từ
Bức tranh đến
Phiên chợ Giát, từ nhân vật
lão Khúng đến
Mẹ con chị Hằng và bài tiểu
luận bộc bạch Lời ai điếu….
Chúng
ta, tức người đọc, được gặp một Nguyễn Khải thật với một loạt
truyện ngắn và đặc biệt là kịch nói mới mẻ đầy tâm trạng. Hai ông Nguyễn
Khải và Nguyễn Minh Châu là hai nhà văn nổi bật trên văn đàn
những năm bước vào
đổi mới, theo cách nhìn nhận của tôi là hai ngôi sao
“siêu” nhất. Đó là một thời họ đã tự cho mình là “dát”
(nhát gan) nhất. Nhưng khi
cái sự “dát” ấy trong đời
sống, qua nguồn tư liệu mà nhà tư
liệu học Ngô Thảo trình ra một cách
“khủng”, theo cách nói
bây giờ, ấy là chỉ chưa đầy một trang kể về chuyến đi thực tế của Nguyễn
Minh Châu cùng Xuân Sách
tại chiến trường, khi mà
Nguyễn Minh Châu đang ngồi làm việc với
đại đội trưởng công binh ở lán, hầm, bị một
quả pháo bắn trúng. Người đại đội trưởng ngã xuống,ôm lấy Nguyễn
Minh Châu, khi hết loạt pháo thì người anh Châu
bê bết máu của đồng chí…Những trăn trở sau cái chết của
đại đôi trưởng đã
“nhấc” ông ra khỏi cái tâm lý
“nhát gan” trước đó. Nhà văn
Ngô Thảo không lý luận,
không giãi bày, ông chỉ đưa ra tư liệu sống thật của nhà văn và nhắc đến
những tác phẩm đổi mới quyết liệt của tư tưởng mà nhà văn đã chuyển
biến. Với nhà văn Nguyễn Khải vừa phức tạp hơn, vừa đơn giản hơn, bằng
nguồn tư liệu nhà
tư liệu học Ngô Thảo không
bình xét rườn rà, mà đưa ra những văn bản
thư trả lời độc giả của
nhà văn viết cho những người chạnh lòng khi đọc truyện của ông
lại “vận” vào mình… Những cú
né tránh ngoạn mục của Nguyễn Khải để vượt qua nhiều sự hiểu lầm hay sự
cố tình hiểu lầm của một vài vị lãnh đạo văn nghệ một thời, bây giờ chưa
chắc đã thành dĩ vãng…
Trong cuốn
Bốn nhà văn nhà số bốn Ngô
Thảo đặc biệt ưu ái, dành riêng cho Thu Bồn một
Góc nhìn khác. Góc nhìn nghĩa
tình thiêng liêng cao cả
đầy trắc trở do cá tính mỗi người và do công việc, do hoàn cảnh và do
nhiều thứ khác của đời sống
mà cặp đôi bạn hữu đặc biệt giữa Nguyễn Chí Trung với Thu Bồn. Ngô Thảo
ngoài viết về thơ Thu Bồn, một tác gỉả lớn với công lao đánh thức thể
loai trường ca cho văn học đương đại Việt Nam.
Bài ca chim chơ rao là trường
ca đầu tiên của Thu Bồn và nó đã làm được cái sứ mệnh mở đầu cho thể
loại trường ca - sử thi về cuộc
chiến tranh với số phận mỗi một con người gắn liền với số phận
dân tộc trước vận mệnh của đất nước. Vẫn nhắc lại cái ý đầu tiên
Ngô Thảo gọi đây là tư liệu văn
học, đúng thế, hơn thế, đây là một cách
“dựng truyện” như lâu nay ta
vẫn hay nói, không cần
nhiều thủ pháp. Ông vẫn một mực kể chuyện thật, bằng tư liệu thật mà hai
con người rất khác nhau ấy được ông cùng sống, cùng vui, cùng buồn cùng
khó chịu, cùng hài lòng và
cùng đi với hai nhân vật
chính và cả phụ ấy suốt đời.
Cuốn sách không
phải chỉ viết về bốn nhà văn ở nhà số bốn. Đây là cuốn sách quý
giúp bạn đọc càng về sau
này càng có dịp tiếp cận với
thế hệ các nhà văn mặc áo lính thời
gian lao và anh dũng. Họ
không phải chỉ đi qua hai ba cuộc chiến tranh mà còn phải tiếp
tục gian lao và anh dũng tự
vượt lên chính mình khi đất nước thống nhất với bao bộn bề mới cũ, cấp
tiến, bảo thủ, tiến bộ, chây ỳ trong cuộc sống và trong tư tưởng. Cuốn
sách gọi đơn giản là tư liệu văn học đã
làm sống lại cái không khí hào hùng
lãng mạn một thời đã đi qua và nó sẽ còn mãi mãi….
Viết xong thứ 3 ngày 27 tháng
tư năm 2021
Tạp chí Văn nghệ Quân
đội số 965 ( cuối tháng 5-2021 ) |