ĐỜI SỐNG VĂN NGHỆ
THỜI ĐẦU ĐỔI MỚI
 

Mục lục 


Nguồn:  Văn nghệ, Hà Nội, số 13 (26-3-1988)

 

ĐỔI MỚI QUA NHỮNG TRANG VĂN XUÔI

NGUYỄN KIM ANH

 

Khoảng nửa năm nay, hơn bao giờ hết, tôi đón đọc một cách sốt sắng tờ báo Văn nghệ. Cũng không lấy làm ngạc nhiên khi thấy chung quanh tôi có nhiều người như vậy. Tôi nghĩ chính là vì báo Văn nghệ của chúng ta đã có đổi mới và chuyển biến thật sự; từ phần văn xuôi đến thơ, cho tới các bài lý luận phê bình, các bài giới thiệu hay dịch sáng tác văn học nước ngoài...

Tôi không có tham vọng nói về tất cả những thể loại trên, chỉ xin nói một vài cảm tưởng của mình về phần văn xuôi, gồm truyện ngắn, bút ký, phóng sự.

Báo Văn nghệ gần đây có những truyện ngắn thu hút nhiều sự quan tâm của người đọc. Truyện Tướng về hưu của Nguyễn Huy Thiệp kể về một vị tướng sau khi tham gia các cuộc kháng chiến anh dũng đánh đông dẹp bắc trở về lại phải cô đơn trong chính gia đình mình, lạc lõng với tất cả, đến nỗi phải nói với con: "Sao tôi cứ như lạc loài?". Đất nước ta sau những năm tháng chiến tranh, những người đáng kính như ông tướng Thuấn đã đánh thắng giặc, nhưng khi trở về bàn giao cho thế hệ sau xây dựng đất nước thì cô đơn, hoảng loạn trước thực trạng rối ren, phức tạp thực sự của cuộc sống, của đời thường. Tác phẩm là hồi chuông thức tỉnh, báo hiệu sự xuống cấp của đạo đức xã hội.

Cũng là sự cô đơn, nhưng trong truyện ngắn Rét lộc của Hoàng Thế Sinh là cái cô đơn của một nhà giáo, một người thẳng thắn quá nên cô đơn trong đám người không thẳng thắn và không dám thẳng thắn. Cái trăn trở của nhân vật Đặng là cái trăn trở của không ít người ngay thật trong xã hội. Nhân vật đã vượt khỏi những dằn vặt triền miên. Tác giả đã phản ánh được nội tâm của nhân vật Đặng. Đúng, cuộc đời hôm nay còn lắm bất công, những người có tài, đấu tranh cho lẽ phải, lẽ công bằng, còn chưa biết tránh đâu nhưng như Đặng họ sẽ lấy lại được niềm tin và nhất định họ sẽ chiến thắng. Đọc Rét lộc, tôi đã phải khóc, nhưng rồi cuối cùng tôi cũng cố nở một nụ cười hy vọng.

Còn Chuyện như đùaLại chuyện như đùa của Mai Ngữ thì thật chẳng đùa được chút nào, chỉ thấy xót xa cho những người làm khoa học chân chính của đất nước. Câu chuyện thật là... cười ra nước mắt. Chuyện "đi nước ngoài" mới phức tạp làm sao!

Không biết những người khác đọc Cái đêm hôm ấy... đêm gì? của Phùng Gia Lộc có cảm tưởng thế nào, chứ tôi thì tôi sợ quá. Có lẽ tôi cũng sợ sự thật chăng? Hay vì lâu nay tôi đã quen với "lãng mạn xã hội chủ nghĩa" ngọt ngào nhiều nên lạ lẫm trước "hiện thực phê phán đắng cay"? Tôi có cảm giác như là đang đọc những câu "nửa đêm thuế thúc trống dồn..." của Tố Hữu, hay những trang Tắt đèn của Ngô Tất Tố. Tâm trạng anh Lộc khác gì tâm trạng anh giáo Thứ trong Sống mòn của Nam Cao ngày nào? Đáng sợ đấy chứ! Đau thương đấy chứ! Cám ơn tác giả Phùng Gia Lộc đã kể về cái đêm khủng khiếp, thê thảm ấy.

Truyện ngắn Người đàn bà quỳ của Trần Khắc cũng làm tôi suy nghĩ nhiều. Người đọc thấy tác hại của chuyện quan liêu, làm bậy ở xã, huyện, tỉnh... có đoạn trong tác phẩm khác nào đoạn vào cửa quan nơi Bước đường cùng của Nguyễn Công Hoan trước đây. Nhưng đọc Người đàn bà quỳ tôi tin lắm - tin vào những người như bà Khang, và tin vào sự thay đổi theo hướng "Những việc cần làm ngay". Đúng, tác giả đã liên tưởng đến bức tượng người đàn bà quỳ tay nâng lá đơn kiện trên đầu rất hay. Những người như thế thật dũng cảm, đáng khâm phục, họ sẽ làm đổi mới đất nước.

Tôi chưa thấy yên lòng khi chưa nói đến bài phóng sự Làng giáo có gì vui của Hoàng Minh Tường. Có phải định nghĩa về người giáo viên bây giờ là "người nông dân, người thợ thủ công có nghề phụ là nghề dạy học" không? Đã bao nhiêu nhà giáo bỏ nghề? Sự đổi mới ở đây ra sao?

Tóm lại là sự thật - chúng tôi cần sự thật. Nếu như được đau cái đau thật, được buồn cái buồn có ý nghĩa, được suy nghĩ những suy nghĩ đúng đắn và cần thiết để rồi có ý thức về trách nhiệm của mỗi người, có niềm tin thật chứ không phải viển vông, thì hơn là khoanh tay ngồi đợi với ý nghĩ rồi thời cuộc sẽ trả lời, và đọc những bài báo véo von, vô bổ.

Tình trạng kiểm duyệt trước đây đã tạo ra phản xạ "tự kiểm duyệt" của nhiều người cầm bút - tự bớt sự thật. Chúng tôi cần biết sự thật, cần nói thẳng; nhưng cũng cần nói một cách có nghệ thuật trên báo Văn nghệ, vì Văn nghệ không đơn thuần là một tờ báo thông tin.

Cuối cùng, xin nói rằng, chúng tôi, những độc giả - sinh viên rất mong được tiếp tục đón đọc báo Văn nghệ với những truyện ngắn, bút ký, phóng sự... thật hơn nữa, hay hơn nữa, và cũng mong được đọc nhiều bài của các tác giả mới và trẻ, cả về văn xuôi, thơ, lý luận phê bình...

Nguồn: Văn nghệ, Hà Nội, số 13 (26-3-1988)

Mục lục 

4-11-2021