|
Người quê tôi và t́nh yêu đất
Huỳnh Như Phương
Sáng mùng 5 Tết năm kia, trước ngày cùng trở lại Sài G̣n, chú Ba Lâm gọi
tôi đến nhà ăn tân niên. Nhà chú và nhà tôi xưa ở hai thôn khác nhau
cùng thuộc xă Đức Tân, nay sáp nhập vào thị trấn Mộ Đức (tỉnh Quảng
Ngăi), trở thành trung tâm huyện, hai bên quốc lộ 1 đất lên đời phố xá,
nhưng vẫn c̣n cánh đồng xanh ngát ở phía đông.
Tháng giêng nắng vàng hanh hao, trời se lạnh, hai chú cháu uống vài lon
bia mà không dỗ được giấc ngủ trưa, tôi mở cửa bước ra đường. Bên kia
đường, đối diện nhà chú Ba là trường tiểu học của tôi hồi nhỏ. Ngày xưa,
sân trường nối với quốc lộ bằng một lối vào giữa hai ruộng lúa, nay bị
che khuất bởi dăy nhà mới xây ở mặt tiền đường. Trường nghỉ Tết, hai
cánh cổng buộc bằng một sợi dây xích không khóa, tôi nhẹ nhàng mở ra để
bước vào sân t́m lại tuổi thơ ḿnh. Đâu rồi những gốc phượng già ngày
xưa, nay chỉ thấy hàng cây bàng rụng lá. Đâu rồi dăy pḥng học nghèo nàn
ngày xưa, nay là ṭa nhà hai tầng sơn xanh mới mẻ. Đâu rồi những luống
cải lớp tôi trồng ở góc sân trường, nay đă tráng xi măng phẳng láng.
Cổng nhỏ phía sau trường cũng chỉ khép hờ, tôi mở đi qua con đường làng
trước đây là ranh giới ngăn cách hai thôn Thiết Trường và Vĩnh Phú. Khác
với sân trường im vắng, ở đây vang tiếng nói cười của những nhóm thanh
thiếu niên tụ tập chơi bài cào, chơi cờ cá ngựa, chơi bầu cua tôm cá gà
nai… Vui quá, mấy chục năm rồi, quên mất tuổi thơ, tôi chẳng có dịp nào
đánh bầu cua, nên móc ví ra lấy mấy chục tiền lẻ. Năm nay là năm Dậu,
thử nuôi gà xem: A, có gà, những ba con gà, đầu năm gặp may rồi, được
chung tiền gấp ba. Nhưng gà chỉ hiện ra có một lần, nuôi tiếp lứa nào
cũng không thấy gà ra, chỉ trong ṿng 30 phút vài trăm tiền lẻ trong ví
đă theo gà bay đi hết. Đầu năm, đen bạc, cả năm sẽ sao đây! Mấy chú bé
nói khích máu đỏ đen của tôi nhưng tôi kịp dừng lại, đứng lên rút khỏi
ṿng người. Trên đường về, tự cười ḿnh, tôi nh́n trời nh́n đất và nhận
ra một sự lạ: tất cả những nhóm người tụ tập chơi bài, chơi cá ngựa,
chơi bầu cua… đều diễn ra ở bên phía lề đường hay sân nhà thuộc thôn
Vĩnh Phú quê ngoại tôi, phía thôn Thiết Trường nhà chú Ba tuyệt nhiên
không có một nhóm chơi nào.
Về ngồi uống trà với chú Ba, tôi nói với chú điều ngạc nhiên và thắc mắc
của ḿnh. Chú cười: Nếu Phương vào đây ngày mùng 3 th́ vẫn thấy hai bên
đường người ta vui chơi chẳng khác ǵ nhau. Nhưng từ mùng 4 th́ hầu hết
người Thiết Trường đă đi làm rồi, hoặc ra đồng làm ruộng, hoặc khởi công
đổ đất, hoặc khai trương cửa hàng. C̣n người bên Vĩnh Phú th́ vẫn chơi
tiếp cho đến mùng 7 mới xem là hết Tết. Đó là tập quán khác nhau giữa
hai thôn từ mấy chục năm nay.
Nhờ lời giải thích của chú Ba, kết nối với những hiểu biết về nông thôn
quê ḿnh, tôi mới có câu trả lời cho thắc mắc về sự lạ nói trên. Tuy là
hai thôn nằm bên cạnh nhau của cùng một xă, nhưng từ thời phong kiến,
Vĩnh Phú và Thiết Trường đă theo hai chế độ ruộng đất khác nhau. Vĩnh
Phú chủ yếu là đất công điền, cứ 3 năm một lần, ruộng được “quân cấp”
(cấp b́nh quân) cho mọi công dân đủ 18 tuổi, tùy hạng ruộng mà chia theo
tỉ lệ cho công bằng. Vậy nên người Vĩnh Phú hầu như không lo đói, v́ lúc
nào cũng được cấp ruộng, thậm chí có người nhận ruộng rồi cho kẻ khác
làm, thu lúa cũng đủ ăn. Những ai giàu th́ đi mua ruộng đất ở nơi khác.
Tôi là cháu sống nhờ quê ngoại, đi học tận Sài G̣n mà cũng được cấp cho
2 sào ruộng công điền, có tiền bán lúa để chi tiêu ăn học.
C̣n Thiết Trường chủ yếu là ruộng tư, nhà nghèo vài ba sào, nhà giàu vài
ba mẫu. Ruộng đất điều chỉnh theo chế độ tư hữu, thuận mua vừa bán, bằng
khoán được chính quyền chứng nhận. Người nghèo túng bán ruộng đă đành mà
người giàu chuyển nhà hay cần vốn đi nơi khác làm ăn cũng được phép bán
đứt bán đoạn mảnh ruộng của ḿnh. Thành ra, so với người dân Vĩnh Phú,
người dân Thiết Trường năng động hơn, có óc làm giàu, thích đầu tư ruộng
đất hay kinh doanh, mạo hiểm hơn mà cũng dễ thành công hơn. Thời chiến
tranh quê tôi hầu hết nhà tranh vách đất, chỉ có Thiết Trường nhà
ngói liên dây…, như một câu ca dao lưu hành lúc đó.
Ngày ḥa b́nh, cả Vĩnh Phú lẫn Thiết Trường, ruộng đất đều phải đưa vào
hợp tác xă, người nông dân là xă viên, làm ăn theo tiếng kẻng hàng ngày
và hưởng công theo điểm chấm của ban chủ nhiệm, giống y như miền Bắc.
Đến thời Đổi mới, ruộng được chia theo hộ gia đ́nh, nhưng đất đai vẫn
thuộc về toàn dân, người dân chỉ được quyền sử dụng chứ không có quyền
sở hữu.
Dù vậy, cái tâm lư h́nh thành từ trước đă in dấu trong cung cách sinh
hoạt và làm ăn của hai thôn quê tôi. Rơ ràng, trong thời mở cửa và kinh
tế thị trường, ai năng động, có sáng kiến, biết tận dụng thời gian th́
gia đ́nh mới trở nên thịnh vượng. Chú Ba nhẩm tính, chỉ mới hai mươi năm
Đổi mới và mở cửa, mà riêng thôn Thiết Trường đă có gần 20 triệu phú
đô-la nhờ ăn nên làm ra cả ở quê hương lẫn ở thành phố. C̣n Vĩnh Phú,
nghe tiếng tưởng là “giàu vĩnh cửu” mà chỉ vài ba người có tài sản mức
đó.
Dân số nước ta ngày càng đông, nhưng đất đai th́ không sinh ra thêm
được, đất nông nghiệp ngày càng giảm theo tốc độ đô thị hóa, chuyển
thành đất thổ cư, thành sân golf, thành khu du lịch sinh thái…
Mấy chục năm sau chiến tranh, bao người nông dân và cựu binh,
chẳng sá ǵ cái chết cài đặt sẵn dưới chân, can đảm rà phá bom ḿn để
cứu từng tấc đất quê hương, phục hồi sản xuất. Chợt nhớ đến một truyện
ngắn của Vơ Hồng: T́nh yêu đất. Phải rồi, điều làm nên bản chất
và đặc trưng của người nông dân không chỉ là sự cần cù, siêng năng, thật
thà, chịu thương chịu khó - người Việt nơi nào, làm nghề ǵ cũng có
những đức tính này - mà trước hết là t́nh yêu sâu nặng với đất. Lo cho
nông dân, thương yêu nông dân thực sự th́ cần đáp ứng trọn vẹn t́nh yêu
đất của họ.
Bởi có t́nh yêu đất mới có t́nh yêu nước. Có t́nh yêu đất mới có ư chí
làm giàu dựng xây Tổ quốc. Có t́nh yêu đất mới dám hy sinh bảo vệ bờ cơi
của Tổ tiên để lại.
HUỲNH NHƯ PHƯƠNG
|